Diplomatik Sözlük: Diaspora
Victoria ARSENTEVA
“Diaspora” terimi Yunancadan gelmekte ve dağılma, halkın belirli bir bölümü- nün menşe ülkesi dışında bulunması anlamına gelmektedir. Diasporalar M.Ö. 6. yüzyıldan itibaren ortaya çıkmaya başlamıştır. Çıkması, Filistin’in fethinden sonra Babil hükümdarı II. Nebukadnezar tarafından Yahudilerin Babil’e zorla yeniden yerleştirilmesiyle ilişkilidir. “Diaspora” kavramı başlangıçta zorla yeni- den yerleştirilen Yahudilerle ilgili olarak kullanılmış ve zamanla özel bir etnik topluluk olarak korunmaya devam eden halkından kopmuş tüm etnik gruplara uygulanmaya başlamıştır.
Orta Çağ’da savaşlar, fetih seferleri, etnik ve dini zulüm ve baskılar nedeniyle di- asporaların sayısı sürekli artmıştır. Ermeni diasporasının ortaya çıkışı 14. yüzyıla kadar uzanmakta ve Timur hordasının Ermenistan’a işgali ile ilişkilidir ve bu sıra- da nüfusun önemli bir kısmı yok edilmiştir.
Şimdi Ermeni diasporası, Yahudilerle birlikte en kalabalık olanlardan biridir. Diasporanın en önemli ayırt edici özelliklerinden biri, asimilasyona karşı direnç ve ulusal kimliği ve kültürel değerleri korumaya yönelik bir yönelimdir. Diaspo- rayı ulusal azınlıklardan ve göçmen topluluklardan ayıran kültürel özelliklerini koruma arzusudur. Diasporaları birbirinden ayıran diğer özellikler arasında yük- sek düzeyde uyum ve konsolidasyon; etkin örgütsel varoluş biçimleri; üyelerinin etkili sosyal koruması; aktif öz- örgütlenme ve özyönetimdir
Her diaspora, ortaya çıkış ve oluşum nedenleriyle benzersiz ve diğerlerinden farklı olmasına rağmen, diasporaların faaliyetlerinde bir takım ortak özellikler vardır. Diasporanın en yaygın işlevi, halkının manevi kültürünün korunmasına, geliş- tirilmesine ve güçlendirilmesine, ulusal gelenek ve göreneklerin yetiştirilmesine, tarihi anavatanlarıyla kültürel bağların korunmasına aktif olarak katılmaktır. Ana dil, milli kültürün bir ara verici olduğu için korunması büyük önem taşımaktadır.
Bununla birlikte, tarih, diaspora üyelerinin dillerini tamamen kaybettiklerinde ve sadece ikamet ettikleri ülkenin dilini kullandıklarında örnekler bilmekte, ancak bu onların çoğunluk toplumunda çözülmelerine katkıda bulunmamıştır (örne- ğin, Ermeni, Yahudi diasporası). Diasporalar etnik kültürü korumanın ve geliş- tirmenin yanı sıra sosyal, ekonomik ve politik işlevleri de yerine getirmektedirler.
Diasporalar ülkeler arasındaki ilişkilerde önemli bir rol oynayabilir, hatta bazenev sahibi devletin politikalarını bile etkileyebilmektedir. Amerika Birleşik Devletleri’nde izlenen çok kültürlülük politikası sayesinde, orada yaşayan diasporalar diğer tüm ülkelerden daha fazla nüfuz sahibidir. Bir örnek, Amerikan İsrail Kamu İşleri Komitesi’dir (American Israel Public Affairs Committee, AIPAC). Bu örgütün asıl görevi, resmi internet sitesinde belirtildiği gibi, “ABD-İsrail ilişkilerini ABD ve İsrail’in güvenliğini artıracak şekilde güçlendirmek ve genişletmektir.” Komite, İsrail yanlısı bir yol izleyerek ABD dış politikasını etkilemektedir.
Amerika Birleşik Devletleri’ndeki büyük Hint diasporası da diasporanın devletin siyasi seyri üzerindeki etkisinin bir örneğidir. Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşayan iki milyon Hintli sayesinde Yeni Delhi, Hindistan için uygun koşulları, yani Hindistan’ın 1998’deki nükleer denemelerinden sonra uygulanan ekonomik yaptırımların kaldırılmasını başarmıştır.
Diaspora üyelerinin evlerindeki ailelere ve akrabalara gönderdiği havalelerin ölçeği, ülkeler arasındaki diplomatik ilişkiler üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilmektedir. Körfez ülkelerinde çalışan yaklaşık 8 milyon Hint vatandaşı, evlerine yılda yaklaşık 35 milyon ABD doları göndermektedir. Birçoğu, kötü çalışma koşulları ve çok az yasal koruma ile düşük vasıflı işler yapmaktadır. Hindistan hükümeti, yeni konsolosluk ve sosyal hizmetlerle Körfez bölgesindeki göçmen işçileri desteklemek ve korumak için bir dizi program başlatmıştır. Ancak diplomatların siyasi önceliği göç akışını desteklemek olduğundan, bu planların tam olarak uygulanması için yeterli kaynak bulunmamaktadır. Bu akışlar ve buna bağlı olarak işçi dövizleri Hindistan’ın ekonomik kalkınması için önemlidir ve bu ekonomik gerçeklik işçi haklarına diplomatik desteği engelleyebilmektedir.
Böylece, diaspora, aynı etnik kökene sahip, tarihi anavatanlarının dışında (veya halklarının yerleşim alanı dışında) farklı bir etnik ortamda yaşayan ve bunun gelişimi ve işleyişi için sosyal kurumlara sahip istikrarlı bir insan topluluğudur. Diasporaların uluslararası ilişkilere tarihsel katkıları ve mevcut potansiyelleri, modern diasporayı önemli bir dış politika / ekonomik kaynak, ulusal ve uluslararası düzeyde bir etki aracı olarak tanımlamayı mümkün kılmaktadır.